Leave a comment

၁၁ ရာစု မတုိင္မီအာရကန္(ရခုိင္)သမုိင္းအက်ဥ္း

11-&mpk rwkdifrDu tm&fumef(&ckdif)orkdif;tusOf;

tykdif;(1)

 

tapmykdif;[dE´LvlrsKd;(okdYr[kwf)”n0wDrif;quf

]]&ckdifjynfonf tdE´d,EkdifiHESifh qufpyfaeaomaMumifh 4if;\acwfa[mif;,Ofaus;rIESifh

NrdKUjypDrHtkyfcsKyfa&;rsm;ukd c&pfray:rD&mpkESpfrsm;rwkdifrDuyif &½SdcJhNyD;? [dE´L,Ofaus;rI? bmomESifh

NrdKUjytkyfcsKyfrIpepfrsm; vTrf;rkd;cJhonf/}} (R.C rm*sKrf’g;&f)

tapmydkif; tm&fumef(&ckdif)orkdif;onf tvGef ½IyfaxG;vSonf/ &ckdiforkdif;okawoDrsm;onf

tapmykdif; tm&fumef(&ckdif)orkdif;ESifh ywfoufí,kwÅdrwef? t”dyÜg,frJhaom ‘@m&DyHkjyifrsm;jzifh zJGYEJGY

a&;om;xm;NyD;? trsm;vufrcHEkdifaom orkdif;taxmuftxm;rsm;jzifh vSywefqmqif a&;om;xm;

onfukdawGY&onf/ tcsKdUtcsuftvufrsm;onf xHk;xrf;pOfvmESifh ywfoufí a&;om;xm;&m 4if;wkdY

vlrsKd;ESifh ukd;uG,fonfhbmom ,HkMunfrIay:rSm pGJrufp&mESifh pdwf0ifpm;p&m jzpfatmif a&;om;xm;NyD;?

ppfrSefíurÇmu vufcHEkdifaomorkdif; jzpf&yfrSef tcsuftvufrsm;ukd vQKdY0Sufxdefcsefxm;um rdrdwdkU\

bmom,Ofaus;rIESifh “avhp½dkufrsm;ukdomvQif *kPf,lbG,f&mtaMumif;tjzpf bkef;usufoa& NzdK;a0

atmif a&;om;xm;onfukdawGU&onf/ vQKdY0Sufxdef csefpdwful;OmPf &mZ0iftjzpftysufrsm;jzifh zGJU

pnf;xm;aom &ckdiforkdif;okawoDwkdU\ orkdif;rSwfwrf;rsm;aMumifh tm&fumef(&ckdif) orkdif;tppftrSef

ukd od½Sd&eftvGefUtvGef cJ,Of;vSayonf/

&ckdifhpdwful;,Ofqefaom &mZ0ifrsm;onf tm&fuef(&ckdif)bk&ifrsm; acwftqufquf\ &ckdif

rif;jzpfyGm;yHkrsm;ESifh tkyfcsKyfyHkrsm;ukd c&pfray:rD ‘BC 2666’ tcsdef umvrsm;uwnf;uyif &ckdifrif;?

&ckdif&mZ0ifrsm; ½dScJhoa,mif csJUum;NyD; r[kwfonfrsm;ukdt[kwfvkyfum tpcsDa&;om;xm;onfukd

awGY&onf/ þouú&mZfukd axmuf½I&vQif ,ck&ckdifvlrsKd;rsm;\ tqkdt& olwkdYonf tm&D,efvlrsKd;

EG,fpkrS qif;oufvmav[ef axmufjy&nfñTef;aeaomfjim;vnf;? ‘BC 2666’ umvwpf0kdufü tm&D

,efvlrsKd;rsm;onf tm½Stv,fykdif;a’orsm;rS tdE´d,EkdifiHodkUyif 0ifa&mufvmcJhjcif;r½dSonfukd orkdif;

okawoDrsm;\ taxmuftxm;rsm;t& od½dS&ygonf/

&ckdifvlrsKd;rsm;onf ajrMoZmaumif;rGefaom tm½Stv,fykdif;a’orsm;½dS tm&D,efvlrsKd;pkEG,f

rsm;rS qif;oufvmonf[k ,ckacwf&ckdifokawoDrsm;u tckdiftrmajymqkdaeonfukd awGU½dS&ygonf/

tm&D,efvlrsKd;rsm; aexkdif&ma’orsm;okdU tjcm;tiftm;aumif;aoma’orsm;rS vlrsKd;pkEG,frsm; csif;eif;

0ifa&mufvmrIaMumifh tm&D,efvlrsKd;pkEG,frsm;onf rsKd;EG,fpkESpfjzmcJGxGufNyD;? wpfpkonf tD&efEkdifiHokdY

vnf;aumif;? tjcm;wpfpkonf [dE´LuGwf(½Sf)awmifwef;a’oukdjzwfausmfí tzæ*gefEkdifiHokdYvnf;

aumif;? 4if;rSwpfqifh yef*syfEdkifiHokdYvnf;aumif; 0ifa&muftajccsaexkdifcJhMuonf/ tm&D,efvlrsKd;

rsm;onf a½TYajymif;aexkdif&ma’oukd csif;eif;0ifa&mufodrf;ykduf vmjcif;rsKd;r[kwfyJ? tajccsaexkdif&ef

0ifa&mufvmcJhjcif;omjzpfonf/ xkdokdU tNrJxm0&tajccsaexkdifí vkyfukdifpm;aomufEkdif&eftwGuf

a½TYav&ma’ookdY ZeD;om;r,m;rsm;ESifh uRJEGm;wd&pämefrsm;ukdyg twlwuG ac:aqmifa½TYajymif;vmcJh

onf/ tm&D,efvlrsKd;rsm;onf OD;a&wkd;yGm;vmonfESifhtrQ yef*syfa’owGif tcsdefMumjrifhpGmaexkdif

jcif;rsKd;r[kwfyJ? yef*syfa’oESifh ta½SUwnfhwnfh½Sd *efY*gESifh *srlemjrpf0Srf;Mum; ajrMoZmaumif;rGefonfh

ae&ma’orsm;okdY a½TUajymif;aexkdifcJhavonf/ tm&D,efvlrsKd;wkdUonf xkda’owGif tzufzufü zGHUNzdK;

wkd;wufvm&m e*kd½SdESifhNyD;jzpfaom ,Ofaus;rIzHGUjzdK;wdk;wufonfh rl&if;a’ocHvlrsKd;rsm;\ wkdufckdufrIukd

cHcJh&onf/ tm&D,efvlrsKd;rsm;onf BudK;pm;tm;xkwf zHGYNzdK;wdk;wufonfh vlrsKd;jzpfonfESifhtnD rl&if;

a’ocHvlrsKd;rsm;ukd atmifjrifpGmwefjyef wkdufckdufEkdifcJhonf/ tm&D,efvlrsKd;rsm;onf xdkqefUusif&efrl

onfh a’ocHvlrsKd;rsm;tay: twkdif;twmwpfckxd rkef;wD;aomfvnf; vlrsKd;jyKef;wD;oGm;onftxd

raqmif½GufcJhay/ ouú&mZftm;jzifh tm&D,efvlrsKd;rsm;\ csif;eif;0ifa&mufvmrIonf twdtus ajymjy

&efcJ,Of;aomfvnf; orkdif;okawoDrsm;url c&pfray:rD ‘BC 2000’ ESifh ‘BC 1500’ Mum;jzpfrnf[k

cefUrSef; Muonf/

tm&fuef(&ckdif)a’oonf yx0Dtaetxm;t& jrefrmEkdifiH\ taemufzufurf;½dk;wef;a’o

jzpfNyD;? b*Fvm;EdkifiH\ta½SUawmifbufESifh qufpyfvQuf½Sdonf/ b*Fvm;yifv,fatmf\urf;½dk;wef;

rkdifaygif;(350) ½SdNyD;? &ckdif½dk;rawmifwef;jzifh jrefrmEkdifiHESifh wm;qD;ykdif;jzwfxm;onf/ tm&fuef(&ckdif)

a’oudk csif;awmifwef;rsm;u uefUvefYumjzwfxm;NyD;? jrpfacsmif;tif;tkdif aygrsm;aom a’ojzpfonf/

xif½Sm;aom jrpfBuD;av;jrpfrSm ewfjrpf? r,ljrpf? ukvm;wefjrpfESifh av;jrdKYjrpfwdkYjzpfonf/ jrefrmEkdifiH

\taemufzuf tm&fuef(&ckdif)a’oonf orkdif;acwftqufqufu [dE´Lrsm;? Ak’¨bmom0ifrsm;ESifh

rGwfpvifrsm;? aemufqkHk;wGif Ak’¨bmom0ifwkdY\ vufatmufwGif tcsKyftjcmtmPmykdifaom EkdifiHa’o

wpfcktjzpf tkyfcsKyfcJhMuonf/

a½S;,cifutm&fuef(&ckdif)a’oukd ]&u©yl&}[k ac:onf/ t”dyÜg,frSm ewfqkd;raumif;qkd;0g;?

vlom;pm;vlESifh awmwGif;aeusufpm;olrsm; eef;pH&ma’o[lí jzpfonf/ tm&AfvlrsKd;rsm;url ]&[fr}

[kac:onf/ okdUaomf ]tDAifAwl;w} url 4if;ukd ]tmvf&Jaumif(ef)} [ktrnf ac:wGifcJhonf/ xkdtcsdef

rSpí &ckdifa’o\ rl&if;tac:rSm ysufjym;cJh&NyD; rGwfpvifuAsmq&mtausmftarmfrsm;url ]½dk0ef;} [k

vnf;aumif;? ]½dk½Sef;} [kvnf;aumif;? ]½kcf[ef;rf;} [kvnf;aumif; trsKd;rsKd;ac:wGifcJhavonf/ xkdpOf

utdEd´,EkdifiHwGif yifv,fqdyfurf;NrdKYrsm;pGm½dSaeNyD;? yifv,ful;oabFmom;ESifhoabFmrsm;onf tdE´d,

EkdifiHrS urÇmhta½SYzsm;ESifh ta½SYawmiftm½Sa’orsm;okdY ul;oef;vmcJh&m? tm&fumef(&ckdif)a’oESifh jrefrm

EkdifiHokdYxd c&D;aygufcJhonf/ tdE´d,EkdifiH½Sd ]omr&mvdwÅd} qdyfurf;rSm yifv,ful;oabFmrsm;onf

yHkrSeftm;jzifh b*Fvm;yifv,furf;ajcwavQmufESifh &ckdifurf;½dk;wef;? jrefrmEkdifiHtESHYa’orsm;tjyif?

rav;uRef;qG,fESifh tjcm;urÇmYta½SYzsm;a’orsm;okdYtxdyg ul;oef;oGm;vmcJhonf/ tdE´dvlrsKd;rsm;onf

yifv,ful;oabFmjzifh c&D;aygufcJhonfhtjyif ukef;vrf;c&D;jzifhvnf; tm&fuef(&ckdif)a’oESifh jrefrm

EkdifiHwkdYokdY ta½SYb*Fvm;? rPdyl&ESifh tmoHa’orSwpfqifh ul;vl;qufoG,frI½SdcJh&mrS [dE´LvlrsKd;wkdY\

ukdvkdeDe,fcsJUtkyfcsKyfrIpepfonf jrefrmEkdifiHokdY wpfp wpfpcsif;eif;0ifa&mufvmcJhonf/

tm&fuef(&ckdif)a’oonf tdE´d,ESifh tvGefeD;uyfpGm wnf½SdaeaomaMumifh ukef;ESifha&wkdYjzifh

qufoG,f&ef tvGefvG,fulonf/ tm&fuef(&ckdif)a’oonf tyltat;rQwNyD; orykdif;usaom &moD

Owk½dSa’ojzpfaomaMumifh vlaexkdif&ef tvGefoifhawmfonf/ wpfESpfywfvHk;rkd;a&csdefrSm tvGefrQwNyD;?

v,f,mpkdufysKd;a&;vkyfukdifpm;aomufEkdif&eftwGuf ajrMoZmaumif;rGefaoma’ojzpfNyD;? jrpfacsmif;

tif;tkdifrsm;vnf; tvGefaygrsm;onf/ vlOD;a&yrmPESifh tcsKd;usatmif &du©mxkwfvkyfEkdifaoma’o

jzpfonf/ tm&fuef(&ckdif)a’oonf vrf;yef;qufoG,fa&;vG,fulaumif;rGefrI? &moDOwkrQwrI? v,f

,mpkdufysKd;xGef,ufvkyfukdifpm;aomufEkdif&ef ajrqDMoZmaumif;rGefaoma’ojzpfrI? ukeful;oef;Ekdif&ef

tcsuftcsmusrIESifh trsKd;rsKd;aom xkwfvkyfukefypönf;rsm;wkdYaMumifh xkdpOfu ,Ofaus;rIESifh enf;ynm

ykdif;qdkif&mrSm wkd;wufxGef;um;aeaom taemufzsm;a’orsm;rS [dE´L? yg½Sef(,cktD&ef)ESifh tm&Afukef

onfrsm;tjyif? omoemûyyk*¾dKvfrsm;? ukdvkdeDe,fcsJYrsm;? ppf0g’Drsm;onf tm&fuef(&ckdif)a’ookdY

xkd;azmuf0ifa&mufEkdifa&;twGuf taMumif;&if;rsm;jzpfcJhonf/ xkdUaMumifh AD-1 &mpkrwdkifcifESifh

4if;umvtwGif; tdE´d,vlrsKd;wkdUonf tm&fuef(&cdkif)urf;ajrmifa’oESifh ukef;wGif;ydkif;twGif;üyg

tajccsaexkdifrIrsm; ½dScJhonfrSmtvGefodomxif½Sm;vSayonf/

a½S;a[mif;tm&fuef(&ckdif)a’owGif aexkdifolrsm;onf ]eD*&Dwkpf}vlrsKd;rsm;jzpfNyD;? ]&u©½Sm;pf}

(bDvl;) okdYr[kwf vlom;pm; okdUr[kwf awmwGif;aevl½kdif;pkdif;rsm;tjzpf xif½Sm;onf/ aemufykdif;wGif

rl obm0ab;tEÅ&m,ftrsKd;rsKd;ESifh tcsif;csif;ykefuefwkdufcdkufrIrsm;aMumifh csif;? r½dk? crGD;? acsmif;om?

qef’kdUpf? vif;(cf)ESifh tmEkdUpftygt0if awmwGif;ae awm½dkif;vlom;rsm;vnf; tm&fuef(&ckdif)jynf

ajrmufzufa’orSwpfqifh tm&fuef(&ckdif)a’otwGif;okdU tajccsaexkdifvmcJhonfukd orkdif;taxmuf

txm;rsm;t&od½dS&onf/ xkdvlrsKd;rsm;onf tm&fuef(&ckdif)a’owGif; ae&mtESHUtjym;wGif jyefYusJpGm

aexkdifcJhMuonf/ 4if;wkdUonf opfyifawmawmifponfht&m0wÅKrsm;ukd ukd;uG,folrsm;jzpfNyD;? pmr

wwf ½dkif;pkdif;olrsm;jzpfum tkyfcsKyfrIynmESifh pmay,Ofaus;rIxGef;um;olrsm;r[kwfay/ tdE´d,vlrsKd;

rsm;url pmay? ,Ofaus;rI? “avhxHk;pH? tkyfcsKyfrIenf;ynmrsm;ukd 4if;wkdYESifhtwlwuG o,faqmifvm

cJhNyD;? [dE´Lbmom? jA[frefbmomESifh Ak’¨bmomt,ltqrsm;ukd xGef;um;atmifûyvkyfcJholrsm; jzpf

Muonf/ jA[freft,ltqrsm;ukd [dE´Le,fcsJYukdvkdeDwkdYu tm&fuef(&ckdif)a’ookdY ,laqmifvmNyD;?

4if;t,l0g’ay:tajccHonfh tkyfcsKyfrIynmESifh xHk;xrf;pOfvmrsm;ukd yHkaz:oGwfoGif;tkyfcsKyfapcJhonf/

tcsdefumv MumjrifhvmonfESifhtrQ þxHk;xrf;pOfvmrsm;onf tm&fuef(&ckdif)a’o wpfckvHk;

twGuf ,Ofaus;rIwpfcktjzpfwGifus,fvmcJhonf/ [dE´LukdvkdeDe,fcsJYrsm;onf [dE´LukdvkdeDbk&ifhEkdifiH

xlaxmifNyD;? a’ocHvlrsKd;rsm;ukd tkyfcsKyfapcJhonf/ vlOD;a&yrmPtm;jzifh a’ocHrsm;onf tvGef

enf;yg;NyD; ukdvkdeDtkyfcsKyfolvlrsKd;rsm;jzpfaom [dE´LvlrsKd; rsm;jym;onf/ [dE´Le,fcsJUwkdYonf **Fgjrpf

0Srf;wpfavQmufrS 0ifa&mufvmolrsm;jzpfNyD;? tm&fuef(&ckdif) a’ocHjynfolrsm;tay: 4if;wkdU\ xHk;

xrf;pOfvmrsm;ESifh ,Ofaus;rIrsm; vTrf;rkd;atmif tpOfwpkdufBudK;pm;cJholrsm;jzpfonf/ ,aeYxufwkdif

odomxif½Sm;aomtcsufwpfckrSm a’oaejynfolrsm;onf a½S;ya0oPDu tkyfcsKyfcJhaom [dE´Lrif;

acwftqufquf\ xHk;xrf;pOfvmrsm;ESifh ,Ofaus;rIrsm;ukd xdef;odrf;apmifha½Smufvsuf½dSaeonfrSm

tvGefpdwf0ifpm;p&m aumif;vSayonf/

&ckdif&mZ0ifusrf;rsm;\tqkdt& tm&fuef(&cdkif)a’o\ yxrqHk;[dE´Lbk&ifonf ]bDem&DpD}

bk&if\om;jzpfNyD; tdE´d,EdkifiHwGif EkdifiHa&;½IyfaxG;rIaMumifh tm&fuef(&ckdif)jynfodkY jynfESif’PfcH&um

&r®m0wDukd NrdKYawmftjzpfwnfaqmufí tm&fuef(&ckdif)a’o\bk&ifjzpfvmcJhonf/ ‘kwd,rif;qufukd

xlaxmifolrSm ]jA[®m}vlrsKd;wpfOD;jzpfonf/ olonf yxrrif;qufrsKd;EG,fxJu trsKd;orD;wpfOD;ESifh

tdrfaxmifusNyD; xkdtdrfaxmifpkrS qif;oufvmaom trsKd;orD;onf tdrfa½SYrif;om; ]umydvAwfpk}

\om;]rm&,k}ESifh tdrfaxmifusavonf/ ]umydvAwfpk}onf tdE´d,EkdifiHrS jynfESif’PfcH&NyD;? tm&fuef

(&ckdif)a’ookdYa&muf½dSvmum ]”n0wD}NrdKYukd wnfaxmifNyD; tm&fuef(&ckdif)a’oukd tkyfcsKyfcJhavonf/

EkdifiHa&;rwnfrjidrfrIaMumifh ]rm&,k}rif;quf\ aemufqHk;bk&ifronf olUorD;ESpfOD;ESifhtwl awmckdcJh

&onf/ ]tbd&mZm}\om;]uH&mZmBuD;} jzpfaomtxufArmjynf waumif;olBuD;onf ol\xD;eef;ukd

olYnD ]uH&mZmi,f} okdYvTJtyfum tm&fuef(&ckdif)a’ookdUa&muf½Sdvmonf/ xkdYaemuf BC- 82519 wGif

olonf ]rm&,k} rif;qufaemufqHk;bk&if\orD;awmfESifh tdrfaxmifusNyD; pwkw¬ajrmufrif;qufukd

ausmufyef;awmif; (yvuf0teD;) üxlaxmifcJhavonf/ 4if;aemuf ‘kwd,ajrmuf “n0wDNrdKYwGif rif;

qufcHNyD; ]uH&mZmBuD;}\ rif;quftquf28-yg;? &mpkESpfaygif;ajrmufjrm;pGm ]”n0wD} rif;qufu

tkyfcsKyfcJhavonf/ &ckdif&mZ0ifrsm;\tqkdt& ]uH&mZmBuD;}rif;qufukd qufcHolrSm ]ql&d,}rif;quf

jzpfonf/ ]ql&d,}rif;quf\ yxrbk&ifjzpfaom ]csefj’mql&d,} (AD146-199)onf tm&fuef(&ckdif)

orkdif;ü tvGefxif½Sm;onf/ tb,faMumifhqkdaomf xdkrif;qufonf tm&fuef(&ckdif)orkdif; ay:ayguf

vma&;\t”dutaMumif;t&m jzpfaomaMumifhyifjzpfonf/ ]csefj’mql&d,}rif;onf wwd,”n0wDukd

xlaxmifNyD; ]ql&d,}rif;quf 28-yg;u “n0wDukd tkyfcsKyfum AD 788 wGif ]”n0wD}\ tcsKyf

tjcmtmPmukd ]aAGomvD}rif;qufokdU vTJtyfcJh&avonf/ orkdif;taxmuftxm;rsm;t& ]csefj’m

ql&d,}rif;onf ]r[mjrwfrkedbk&m;} ukdoGef;avmif;NyD;? ]r[mrkedbk&m;ausmif;awmf} ukdwnfaqmuf

cJhaMumif;od&onf/ r[mrkedbk&m;tm; tm&fuef(&ckdif)jynfukd umuG,fapmifha½Smuf&mtjzpf owfrSwf

cJhMuonf/ 4if;ukd]pD&d*kwÅ} awmifukef;ay:rSm wnfaqmufxm;NyD;? “n0wD\ajrmufzufü wnf½dSonf/

]pD&d*kwÅ}qkdaompum;onf ]qef;pfu&pf} ]oHomu&pf} emrnfwpfckyifjzpfonf/ þa’oonf

]aAGomvD}ESifh ]ajrmufOD;} wkdYxufa½S;usonf/ ]pD&d*kwÅ}awmifukef;onf tvGeftxG#ftjrwfxm;&m

jzpfNyD;? tdE´d,vlrsKd;rsm; a½TUajymif;vmpOfuyif xif½Sm;pGm wnf½dScJhaoma’ojzpfonf/ 4if;wGif [dE´L

ewfuGef;ajrmufjrm;pGmwnf½dSNyD;?21 4if;ewfuGef;rsm;\ yHko@meftaetxm;rsm;onf AD 957 &mpk

rwkdifrDuyif wnf½dScJhaomewfuGef;rsm;jzpfaMumif; ay:vGifxif½Sm;onf/ ]]þae&mütxl;az:jyvkd

onfrSm ,ck&ckdifa’oonf wpfcsdefu tdE´d,vlrsKd;rsm;tkyfcsKyfaoma’ojzpfpOfu xkda’owGifaexkdif

olrsm;onf ,ckb*Fvm;wGif aexdkifaomvlrsKd;rsm;ESifh vHk;0 cyfqifqifwlnDaejcif;jzpfonf/22 4if;wkdY

onf ]b*FgvD[dE´L} rsm;omjzpfonf/

b*FgvD[dE´Lrsm;onf tm&fuef(&ckdif)a’ookdY vG,fvifhwul 0ifa&mufEkdifcJhonf/ ,ck&ckdif

a’oonf yx0Dtaetxm;t& tdE´d,? *efY*gukef;jyifjrifhESifh wqufwnf; wnf½dSaom taetxm;

½dSívnf;aumif;? tdE´d,EkdifiHrS&cdkifa’ookdY jzwfoef;vm&mwGif ajredrfhykdif;a’o? awmifwef;wpfcsKdYESifh

jrpfacsmif;uav;rsm;om wnf½dSaomaMumifhvnf;aumif; b*Fvm;[dE´Lrsm;onf &ckdifa’ookdY vG,fvifh

wul 0ifa&muftajccs aexkdifEkdif&ef xif½Sm;aomtaMumif;&if;rsm;jzpfavonf/23 r[mrkedbk&m; ywf

0ef;usifwGif ]pD&d*kwÅ}awmifukef; rsufESmjyifukd 0ef;&Hxm;aom tkwfeH&HoHk;ck? ]csefj’mql&d,} a&avSmif

uef? ewf½kyfvHk;<uyHktcsKdY? ewfuGef;rsm;ESifh tjcm;yef;csDyef;yktcsKd;tyJhrsm;uvJGí xl;xl;axGaxG ,Of

aus;rIvuf&mrsm; rusef&pfcJhacs/

tykdif;(2)

aAGomvDrif;quf

]]tm&fuef(&ckdif)jynfajrmufykdif;a’o [kac:wGifaoma’oonf at’D 8 &mpkrwkdifrD ESpfaygif;

rsm;pGmuwnf;u [dE´Lrif;qufwkdY\ pkd;pH&ma’owpfckjzpfcJhonf/ AD 788 wGif ]csefj’mrif;quf}

topfukd ]aAGomvD} NrdKYü pwifwnfaxmifcJhonf/}} (arm&pfaumvdcf)

AD 788 wGif]ql&d,uDwk} (AD 746-788) \om; ]r[mxkdif*D[E´&m} (AD 788-810) onf

“n0wDudk pGefUcGgcJhavonf/ ]r[mxdkif*D[E´&m}rif;onf 4if;\taz rif;pkd;pHcJhaom “n0wDNrdKUü y#d

yu©jzpfyGm;cJhNyD;? 4if;a’oukd pGefYcGgí ]aAGomvD}NrdKUukdwnfaxmifcJhonf/ 4if;aAGomvDNrdKYonf xkdpOfu

tdE´d,rif;wdkY\ ]bD[m&f}jynfe,f½dS NrdKYMuD;rsm;aemufwGif ay:aygufcJhaom ta½SUbufa’o\ NrdKUMuD;

wpfNrdKUjzpfonf/ xkdpOfu rsm;jym;vSaom tdE´d,rif;rsm;pkd;pH&m NrdKUawmfrsm;\ emrnfrsm;tm;vHk;vkdvkd

rSm[dE´Lemrnfrsm;jzifh rSnfhac:aomemrnfrsm;jzpfonf/ ]&r®m0wD} NrdKUa[mif;ysuf\ywfywfvnfrSm

vnf; NrdKYawmftopfwpfckwnfaqmufcJhonf/ ]aAGomvD}rif;qufonf ]csefj’m}rif;quftjzpf emrnf

ausmfMum;onf/ xkdrif;quf\ rif;quftm;vHk;vkdvkdonf]r[m,me}Ak’¨bmomukd axmufcHtm;ay;

olrsm;jzpfonf/ AD 6 &mpkuwnf;u ]aAGomvD}rif;qufwkdYonf [dE´Lbmomukd ukd;uG,fvifhupm;

Ak’¨bmom ]r[m,me} t,l0g’ukd þa’oü omoemzHGUNzdK;atmif tpOfojzifh tm;ay;axmufcHcsD;

jrSifholrsm;jzpfonf/ ]csefj’m}rif;qufrsm;onf ajrmufzufppfwaumif;NrdKYtxd tcsKyftcsmtmPmykdif

a’otjzpf pkd;pHcJhonf/ ]aAGomvD} rif;qufrsm;\tmPmonf ta½SUb*Fvm;e,fjzpfaom ]Aduf&mrfyl&f}

a’otxd qufpyfwnf½dScJhNyD;? 4if;a’oüwnf½dScJhaom ]csefj’m}rif;qufwkdU\ MoZmtm

PmBuD;xGm;vmrIonf b*Fvm;e,frS tm&fuef(&cdkif)a’ookdY [dE´LukdvkdeDe,fcsJYrsm; a&muf½dSvmjcif;\

taMumif;&if;wpf&yfjzpfayonf/

]aAGomvD}NrdKYonf pD;yGg;ukeful;&m NrdKYawmftjzpf xif½Sm;onf/ EkdifiHwum ul;vl;qufqHa&mif;

0,fazmufum;rIrsm;aMumifh a’ocHvlrsm; <u,f0csrf;omvmcJhonf/ EdkifiHwumrS0ifxGuf a&mif;0,f

azmufum;olrsm;onf txl;ojzifh tm&AfESifh yg½Sefukefonfrsm; jzpfonf/ ]aAGomvD} NrdKYtm; ywfywf

vnf tkwfeH&Hjzifh 0ef;&HydwfqkdY wnfaqmufxm;NyD;? NrdKY0if;xJwGif ukef;jrifhrsm;? awmifukef;rsm;

wnf½dS&m 4if;wkdYonf &efolU&efukd umuG,f&efvnf;aumif;? &efolukd wkdufckduf&mwGifvnf;aumif;

&nf½G,fcsuftrsKd;rsKd;jzifh wnfaqmufxm;jcif;jzpfonf/ ukef;jrifhawmifukef;rsm;wGif AD 8 &mpkrwkdif

rDu tdE´d,ajrmufykdif;wGif½dScJhaom ]em*&D} tu©&mjzifh uAsnf;pmwef;xkd;cJhaom yef;yktwwfynm

ESifhqdkifaom pmwef;rsm;? ausmufpmrsm;? yef;uEkwfrsm;? NrdKYjyqdkif&mpmwef;rsm;? pmayrsm;ukd ,aeYwkdif

xif½Sm;pGm awGYjrifEkdifonf/ a½S;a[mif;tEkynmvuf&m t<uif;tusefrsm;onf a½S;a[mif;[dE´L

vuf&mrsm;omjzpfNyD;? ½kyfxk? ½kyfyHkrsm;onf [dE´LewfuGef;rsm; jzpfonf/ ]aAGomvD} NrdKUjyae&mrsm;wGif

[dE´LwkdY\ ukd;uG,f&m EGm;okd;rsm;½kyfyHkrsm; xGif;xm;onfukd awGY½dS&onf/ NrdKYawmfwpf0kduf½dS usKH;ysuf?

usKH;a[mif;rsm;ESifh NrdKYywfvnftkwfwHwkdif;a[mif;rsm;ukd ,aeYxufwkdif xif½Sm;pGmawGYEkdifonf/ yef;csD

yef;yk½kyfxkrsm;? wkdufysufwkdufa[mif;rsm;ukd NrdKYywfvnf awmawmifrsm;wGif xif½Sm;pGmawGYEkdifNyD;?

þvu©Pmrsm;onf ]*kyÜw}wkdY\ a½S;a[mif; ]aAGom vD}rif;quf wefckd;tmPm BuD;xGm;rIukd jyojcif;

jzpfonf/ AD 7 &mpkwGif ouúwÅbmomjzifh uAsnf;pmwef;a&;xkd;cJhonfh aMu;ESifhxkvkyfxm;aom

acgif;avmif;BuD;ukd awGY½dSjcif;tm;jzifh ]aAGomvD}acwf at’D 8 &mpktxd ]*kyÜw} tu©&mrsm; pmay

t&mü vTrf;rkd;xm;onfukd awGY&onf/

NrdKYjyteD;wpf0kdufü at’D 8 &mpkwGifwnf½SdcJhaom Ak’¨bk&m;BuD;\ ½kyfxk[k,lq&aom BuD;rm;

onfh ausmufwHk;BuD;wpfckukdvnf; awGU½dS&onf/ ]*kyÜw} tu©&mjzifh a&;xkd;xm;onfh 4if;ausmufwHk;

BuD;ay:½dS ausmufpmukd ½SmazGawGY½dS&jcif;tm;jzifh [dE´Lrif;qufrsm; Ak’¨omoem jyefUyGm;wkd;wufvm

a&;ukd BudK;yrf;tm;xkwfyHkESifh [dE´Lrsm; tm&fuef(&cdkif)a’ookdY tajccsaexkdifvmcJhonfukd xif½Sm;pGm

awGY½dSEdkifonf/

tm&fuef(&ckdif)a’o½Sd aiG’*Fg;rsm;? [dE´Lewf½kyfxkewfuGef;rsm;ESifh [dE´Lrif;rsm;vufxuf

a&;xkd;xm;cJhaom ausmufpmrsm;ukd awGY½dSjcif;tm;jzifh ]csefj’m}rif;quf tm&fuef(&ckdif)a’owGif wnf½dS

cJhonfukd xif½Sm;pGmawGYEkdifonf/ [dE´Lbk&ifrsm;jzpfaom ]”r®csefj’m}? ]y&dwdcsefj’m}? ]”r®ADG a*sYcsefj’m}?

]eDwdcsefj’m}ESifh ADG&csefj’mrif;rsm;vufxuf ûyvkyfcJhaomaiG’*Fg;rsm;ukd &ckdifjynf tEHSYtjym;wGif awGY½Sd

Ekdifonf/ txufaz:jyyg [dE´Lrif;wkdY\ emrnfrsm;onf b*FgvD[dE´Lemrnfrsm;om jzpfonf/ EGm;okd;?

toGm;cRefoHk;ckygaom vSHwHESifh bk&m;pmxkd;yef;tkd;rsm;wGif awGY½Sd&aom pmaytm;vHk;onf ]em*&D}

uAsnf;tu©&mpmrsm;omjzpfonf/ aiG’*Fg;rsm;wGifawGY½dS&aom taxmuftxm;rsm;onf ]jA[®m} ,Of

aus;rIukd az:jyaeNyD;? ]r[m,me}rif;quf\ t&dyfvu©PmESifh wpfom;wnf;jzpfaMumif; awGY&onf/

AD 8 &mpktwGif; ]em*&D} vufa&;rljzifha&;om;cJhaom ]oHomu&pf} uAsnf;pmwef;rsm;pGmukd

]aAGomvD} NrdKYysufonfh ae&ma’orsm;wGif ,aeYwdkif awGY½dSEkdifonf/ NrdKYa[mif;NrdKYysuf\ ½Spfaomif;

bk&m;apwD t0if0wGifvnf; oHomu&pfbmomESifh a&;xkd;xm;aom uAsnf;pmwef;ukdawGYEkdifonf/

4if;uAsnf;pmwef;ukd bk&ifrif;bif (1531-53) uawGY½dScJhNyD;? ½Spfaomif;bk&m;wnfaqmufpOfu wnf

xm;cJhjcif;jzpfonf/ 4if;onf tvGeforkdif;0ifaom tcsufwpfcsufjzpfonf/ 4if;ausmufpmukd

]teE´csefj’m} rif;u a&;xkd;cJhojzifh ]teE´csefj’mausmufpm}[kac:onf/ ]teE´csefj’mrif;}onf ]tmeef

‘kd’g,}trnfjzifh rsm;jym;vSaom ]AdG[m&mpf}ESifh [dE´Lbk&m;ausmif;uefrsm;ukd wnfaqmufcJhonf/

olonf ol\vufatmufi,fom; ckdif;aprsm;twGuf ajrae&mrsm;ukd csay;cJhonfhtjyif ]jA[®ef}rsm;

twGuf wl&d,mwefqmyvmrsm;jzifh aw;*Dwynm½Sifrsm;ukdyg pDrHaqmif½Gufay;cJhonf/ xkdrif;onf

BC 528 rS AD 720 txd tm&fuef(&ckdif)a’oukd tkyfcsKyfcJhaom ]”r®&mZEkcs?Amrfp} [kac:qkdonfh

rif;quf toD;oD;wkdY\ emrnfpm&if; wpfckukdvnf; xkwfa0cJhonf/ AD 2 &mpkrwdkifrD tkyfcsKyfcJhaom

bk&ifrif;rsm;wdkY\ twÅKyÜwÅdrsm;ESifh &mZ0if pm&if;emrnfrsm;wkdYonf ‘@m&Dqefaomfjim;vnf; AD 2

&mpkaemufykdif; tkyfcsKyfvmcJhaom bk&ifrif;rsm;wkdY\ emrnfpm&if;rsm;ESifh twÅKyÜwÅdwkdYonfum;

xif½Sm;aom orkdif;0iftaxmuftxm;rsm;yif jzpfavonf/ tb,faMumifhqkdaomf tm&fuef(&ckdif)

a’oü awGY½dS&aom ouúwÅuAsnf;ausmufpmrsm;\ taxmuftxm;t& xkda’oonf ouúwÅbmom

okdYr[kwf ]r[m,me} Ak’¨bmomESifh ouúwÅ,Ofaus;rI vTrf;rkd;cJhaomaMumifh jzpfonf/ 4if;xufykdrkdí

usKd;aMumif; qDavsmfaom aemuftcsufwpfcsufrSm tm&fuef(&ckdif)a’oukd [dE´Lrif;rsm; tkyfcsKyfcJhpOfu

oGef;vkyfcJhaom aiG’*Fg;rsm;wGif [dE´Lbk&ifrif;wkdY\ emrnfwpfcsKdYjzpfaom ]”r®csefj’}? ]y&Dwdcsefj’}?

]eDwdcsefj’}? ]”r®ADGa*sUcsefj’} wdkY\emrnfrsm;ukd awGU½dS&aomaMumifhyifjzpfonf/

þrif;qufrsm;\ bk&ifemrnfrsm;onf ]aAGomvD}acwf ]csefj’mrif;} wkdY\emrnfrsm;ESifh

tvGefw&m uJGjym;onf/ ]”r®&m*sElcsAmrfp} rif;qufukd tm&fuef(&ckdif)a’o [dE´Lrif;quf\ orkdif;

taxmuftxm;tjzpf owfrSwf,lqMuonf/ ]teE´csefj’rif;}ukd ]wr®&y|e}bk&if tjzpfowfrSwf ,l

qonf/ ]wr®&y|e} tm;]teE´csefj’}rif;quf\ NrdKYemrnfwpfck tjzpf,lqNyD; &mZ0ifusrf; rsm;url

]aAGomvD} NrdKYomjzpfonf[k az:jyxm;onf/ xkdYaMumifh þtaMumif;jcif;&mrsm;ukd oHk;oyfjcif;tm;jzifh

bk&ifrif;quf2quf½dScJhonf[k jzpfEkdifzG,f½dSonf/

ouúwÅpmayESifh ,Ofaus;rIrsm;onf tm&fuef(&ckdif)a’o\ bmoma&;? EkdifiHa&;? vlrIa&;&m

tjzmjzmwGif euf½dIif;pGm ae&m,lxm;rIrsm;ukd awGY½dS&jcif;tm;jzifh tdE´d,rif;qufrsm;ESifh ouúwÅu

Asnf;pmwef;rsm;onf tm&fuef(&ckdif)a’oukd wkduf½dkufvTrf;rkd; cs,fvS,fxm;cJhonfukd awGYEdkifonf/

xkdYtjyif w&m;½kH;a&;&m udpö0dpöESifh vlrIa&;&mtzJGYtpnf;rsm;? pmaytEkynmvuf&m ,Ofaus;rIrsm;wGif

tdE´d,[dE´L,Ofaus;rIrsm; vTrf;rkd;cJhonfukd awGY½dS&onf/ yrmtm;jzifhajym&vQif tm&fuef(&ckdif)a’o

NrdKYemrnfrsm;jzpfaom ar,kukd ]rmvm,k}[k vnf;aumif;? ukvm;wefjrpfukd ]*csye’D}[kvnf;aumif;?

&mefukd]&E´me’D}[kvnf;aumif;? av;NrdKYjrpf ukd]od*Fe’D} okdYr[kwf ]tmef*se’D}[kvnf;aumif; ac:wGif

cJhonf/ t&yfa’oemrnfrsm;jzpfaom ]”nAwD} ]aAGomvD} ]rm*AwD} ]’Gg&AwD} ]&r®AwD} ]pD&d*kwÅ}

]pDv*D&d} ESifh ]&m*sybmw} wkdYonf a½S;a[mif;tm&fuef(&ckdif)a’otm; [dE´Lemrnfrsm;jzifh ac:wGif

cJhaom tdE´d,[dE´Lemrnfrsm;om jzpfonf/ ,ckacwfwGif þa½S;a[mif;emrnfrsm;tm; &ckdifrI okdYr[kwf

jrefrmrIûyNyD; toHaetoHxm; ajymif;um ac:wGifaeMuaomfvnf; a½S;a[mif;tarGtESpfukd xdef;odrf;

apvkdaomtm;jzifh ,ckacwforkdif;ynm½Sifrsm; acwfynmwwfrsm; txl;owdxm;um *kPf,lxdef;odrf;

apmifha½Smuf&rnfh bkd;bGm;bDbifwkdY\ a½S;a[mif;tarGtESpfyif jzpfavonf/

[dE´LewfuGef;rsm;ukd Munfhjcif;tm;jzifh tm&fuef(&ckdif)a’oü [dE´L,Ofaus;rIrsm; MoZm t½Sdef

t0g BuD;rm;cJhonfukdawGU&onf/ ]aAGomvD} NrdKYysuftptersm;ukd Munfhjcif;tm;jzifhvnf;? [dE´L

bmom0ifrsm; ta&twGuft&vnf;aumif;? tiftm;t&vnf;aumif;? MoZmt½Sdeft0gtm;jzifhvnf;

aumif; tiftm;omcJhonf ukdawGY&onf/ tjcm;]AdcsEkd;}ESif h]pDA}wkdYESifhywfoufí xif½Sm;aomtaxmuf

txm;rsm;rSm ]pr©} (c½kcHG)? ]*g’} (Zm”dAÁdKvfoD;)? ]yr´} (Mumyef;)? [dE´Lbk&m;pmxkd;yef;tkd;rsm;? EGm;okd;ESifh

]x&pöwdv}ac:toGm;cRefoHk;ckygaomvHSwH ponfhtrSwftom;rsm;? xkdpOfu tm&fuef(&ckdif)a’o\

aiG’*Fg;rsm;wGif awGY½dSEkdifonf/ tm&fuef(&ckdif)a’owGif txufygtrSwfwHqdyfrsm;ukd awGY½dSjcif;tm;

jzifh ]jA[®mef}omoemESifh Ak’¨bmomomoemwkdYonf wpfcsdefuzufNydKif xGef;um;cJhonfukd awGY&onf/

AD 788 rS AD 957 txdtkyfcsKyfcJhaom ]csefj’} rif;qufrsm;tm;vHk;onf ]jA[®mef}t,l0g’ukd

ukd;uG,folrsm;jzpfNyD;? aiG’*Fg;ay:wGif xkxm;aom trSwftom;ESifh pmom;onf ]toGm;cRefoHk;ckygaom

vHSwHwHqdyfESifh ]em*&D} ta&;tom;jzpfonf/

b*Fvm;e,f\ ygvrif; (AD 750-1199)onf ]r[m,me}Ak’¨omoem xGef;um;&eftwGuf

EkdifiH&yfjcm;okdY omoemûytzJGUrsm; apvTwfcJhonf/ xkdomoemûyrsm;\ tultnDjzifh tm&fuef(&ckdif)

a’owGif [dE´L,Ofaus;rIESifh pmayrsm; xGef;um;apcJhonf/ b*Fvm;e,fukd tkyfcsKyfaom ygvrif;rsm;

ESifh ]aAGomvD}ukd tkyfcsKyfaom ]csefj’m}rif;rsm;onf acwfNydKifrif;rsm; jzpfMuNyD;? ]csefj’mrif;}\]aAGomvD}

a’oonf b*Fvm;e,fESifh xdpyfaeaom [dE´LtkyfcsKyfrI vufatmufwGif ½dSonfha’o jzpfonf/19

b*Fvm;e,frS]ygv} omoemûyrsm;onf ]csefj’m}rif;rsm; tkyfcsKyfaom ]aAGomvD}a’owGif bmomukd;

uG,frI topfwpfckukd ukd;uG,fap&ef pnf;½kH;EdkifcJhonf/ xdkYaMumifh tm&fuef(&cdkif)a’owGif e*kdu

yif½dSaeNyD;jzpfaom Ak’¨½kyfxkqifhyGm;awmftjyif ]jA[®m}½kyfxkawmfrsm;? ]AdcsEkd;} ESifh ]pDA} ½kyfxkawmfrsm;ukd

yg ]r[mjrwfrkedbk&m;}wGif pifNydKifwnfaqmufcJhNyD;? pifNydKifukd;uG,frIrsm;ukd cGifhûyapcJhonf/ ]csefj’m

rif;}rsm;onf bk&m;ausmif;uefESifh ½kyfxkqifhyGm;awmfrsm; xkvkyf&mwGif tvGefuRrf;usifonf/

]aAGomvD} NrdKYysufae&mrsm;wGif xkd½kyfxkawmfrsm;ukd ,cktcsdefxd xif½Sm;pGm awGUEkdifonf/17 okdYjzpfí

]aAGomvD} acwfü ukd;uG,fcJhaom bmomomoem t,l0g’rsm;wkdYonf xkdpOfu b*Fvm;e,fwGif b*F

vm;e,fom;rsm; ukd;uG,fcJhaom bmomomoem t,l0g’rsm;ESifhxyfxlxyfrQ jzpfonf[k ,lq&yg

onf/ ]aAGomvD}onf b*Fvm;e,f\ ta½SUzuf[dE´Lrsm; pkd;rkd;&ma’ojzpfcJhNyD;? tm&fuef (&ckdif)a’o\

bk&ifrsm;ESifh xkda’ocHrsm;wkdYonf b*FgvD[dE´Lrsm;omjzpfcJhNyD;? [dE´LESifh Ak’¨bmom t,l0g’rsm;ukd

ukd;uG,fcJhMuonf/ ][dem,me}Ak’¨t,l0g’u ]r[m,me}Ak’¨bmomudk vTrf;rdk;aysmufuG,fapjcif;onf

e*dk½SdESifhNyD; [dE´L0g’udk avQmhusysufjym;apcJhNyD;? Ak’¨t,l0g’udk vufcH&eftaMumif;jzpfvmcJhonf/

þonfyif a½S;a[mif;&cdkifjynf r[m,e0g’ udk;uG,fcJhaom ]aAGomvD} eef;qufudk tkyfcsKyfcJhaom

]csefj’} rif;qufyifjzpfonf/

r[m,meAk’¨bmomt,l0g’ udk;uG,frIonf [dE´Lbmomt,l0g’ESifh wlnDoa,mif&Sdonf/

[dE´L0g’ odkUr[kwf jA[®t,l0g’udk ]aAGomvD} rif;qufusqHk;NyD;aemuf Armjynf\yk*HzufrS a&muf&Sd

vmaom jydKifzuf [dem,met,l0g’u 0g;rsdKcJhonf/

a&S;a[mif; tm&fuef(&cdkif)a’o\ bmomt,l0g’udk;uG,frIrsm;udk avhvmqef;ppfcsuft&

r[m,meAk’¨t,l0g’onf ][dem,me} t,l0g’udk tcsdefMumjrifhpGm vTrf;rdk;aysmufuG,fapcJhonf/

wenf;ajym&vQif ppfrSefonfhAk’¨t,l0g’r½SdcJhyg/ odkUaomf taxmuftxm; rjynfhpHkrcdkifvHkaom &mZ0if

usrf;rsm;t& Ak’¨t,l0g’ wnf&SdcJhonf[kqdkaomfjim;vnf; cdkifvHkaom taxmuftxm;rsm; r&SdcJhacs/22

tm&fuef(&cdkif)a’owGif awGU½Sd&aom bmoma&;qdkif&m taqmufttHkrsm;ESifh “gwfawmfarGawmf? ½kyft

avmif;rsm;? t½dk;pkrsm;ysufpD;,dk,Gif;rIrS t<uif;tusefrsm;udk ppfaq;awGU½Sdcsuft& a’ocHvlrsm;onf

[dE´L0g'(jA[®eft,l)ESifh Ak’¨t,l0g’ wdkUudka&maESmpGm usifhoHk;cJhonfudkawGU&onf/ [dE´LvlrsdK;wdkUonf

jrifhrm;aom,Ofaus;rIudk pdk;ydkifxm;NyD; tawG;tac:ydkif;ESifh pmaytEkynm? tkyfcsKyfa&;&mwdkUwGif

tvGefwdk;wufcJholrsm;jzpfonf/ odkU&mwGif[dE´LwdkU\ aeUpOfb0wGif wnf½SdcJhaom Zmwfedrfh? Zmwfjrifh

[kac:onfh cGJjcm;qufqHrIonf [dE´L0g’ odkUr[kwf jA[®eft,l0g’ wnf&Sd&m ae&mwdkif;wGif awGUjrif

&onf/ [dE´LjzpfrnfqdkvQif Zmwfedrfh? Zmwfjrifhwpfckckudk vufudkifxm;&rnfjzpfNyD;? ywfouf&m t,l

0g’udk vdkufemusifhoHk;&rnfjzpfonf/23

jA[®eft,l0g’udk Ak’¨bmomt,l0g’u wjznf;jznf; atmifEdkifvmcJhaomfvnf; &mpkESpf ajrmuf

jrm;pGmuyif usifhoHk;vmcJhaom jA[®eft,l0g’onf aysmufuG,froGm;cJhay/ odkU&mwGif AD11 &mpk

aemufydkif;rSm jA[®eft,l0g’onf [dem,meAk’¨bmomt,l0g’odkY wjznf;jznf; pdrfh0ifatmifEdkifvm

cJhonf/ rGef*dkvD;,ef;vlrsdK;rsm; &cdkifa’owGif pdk;rdk;vmaomtcg ¤if;a’owGif&SdcJhaom Ak’¨bmomt

,l0g’onf tdEd´,awmifydkif;a’o&Sd Ak’¨bmomausmif;awmfwdkU\ t,l0g’usifhoHk;rIpepfjzpfcJhonf/

]pkAEéblrd}(oxHk)r Sbkef;awmfMuD;rsm;jzpfaom ]oD&pke}ESifh ]oD&Owå&}wdkUonf AD 10 &mpkwGif ]pDvGef}

oD&dvuFmEdkifiHrS o,faqmifvmaom Ak’¨0g’t,lppfppfudk pwifxlaxmifcJhonf/ xdkbkef;awmfBuD;

ESpfyg;udkbk&If ]t½SLu}(taomurif;) (BC 273-232 )u ynmoifMum;apcJhonf/ ½Sift&[Honf

Ak’¨omoem aygif;pnf;a&;tjzpf yk*Ha’oudk Ak’¨omoemjyefUyGm;apNyD;? ¤if;\tultnDjzifh aemifwGif

yk*Hrif; tmaemf&xm (AD 1044-77) onf r[m,me (t&nf;BuD;t,l0g’) rS [dem,meAk’¨bmom

t,l0g’odkU oefUpifapum? þoefUpifxm;onfh omoemudk AD 11 ESifh 12 &mpkrsm;wGif &cdkifjynfodkY

omoem jyefUyGm;apcJhonf/

[dem,meAk’¨t,l0g’tm; &cdkifjynfodkYomoem rjyefUyGm;EdkifcJhrnfqdkvQif r[m,meAk’¨bmom

0g’onf [dE´L0g’DESifh jA[®eft,l0g’udk aysmufuG,fapcJhrnfjzpfNyD;? r[m,meAk’¨t,l0g’onfomvQif

&cdkifa’owGif udk;uG,faecJhrnfjzpfonf/ qdkvdkonfrSm &cdkifjynf\ bmomomoemudk avhvmMunfh

vQif AD axmif&mpktwGif; [dE´Lomoem odkYr[kwf jA[®meft,l0g’wdkYonf wjznf;jznf;csif; usqHk;

aysmufuG,foGm;NyD; Ak’¨bmomt,l0g’ topfwpfrsdK; pnfum;odkufNrdKufvmonfudk awGU&onf/

tpövmrfomoema&muf½Sdvmjcif;

]]ordkif;tqdkt& tapmydkif;rGwfpvifrsm;onf tm&fumef(&cdkif)a’oodkU a&vrf;c&D;jzifh OD;pGm

a&muf½SdvmNyD;? awmifMum;ukef;vrf;aMumif;rsm;rSvnf; wpfqihfa&muf½SdvmcJhonf/ xdkolwdkUonf

tma&AstEG,frsm;ESifh tdEd´,tEG,fwdkYjzpfonf/ olwdkYonf ukeful;oef;a&mif;0,fazmufum;&efvnf;

aumif;? omoemjyK&efvnf;aumif;? ppfonfppfom;rsm;ESifh ‘ku©onfrsm;tjzpfvnf;aumif; yHkpHtrsdK;

rsdK;jzifha&muf½SdcJhonf/ xdkpOfu tm&fumef(&cdkif)a’owGif tkyfcsKyfcJhaom [dE´Lrif;rsm;onf rGwfpvif

rsm;\ bk&ifrif;rsm;tay: ½dk;om;ajzmifhrwfrI? opöm½SdrI? &J&ifhajymifajrmufrIwdkUESifh olwdkU\ aeUpOfb0

jyKrlaqmif&GufrIwdkYaMumifh bk&ifhe,fy,fwGif BudKqdkvufcHcJhNyD;? olwdkUtay:vnf;aumif;rGefpGm jyKrlquf

qHcJhonf/}} (OD;bom)

tv’mtoQifjrwfbk&m;ocifxHrS wrefawmfrdk[mrwf tay:ydkUcsawmfrlcJhaom uk&ftmefusrf;

awmfjrwfESifh tpövmrfomoemawmf\ zGHUNzdK;pnfyifwdk;wufvmrIaMumifh tpövmrfomoemawmfonf

wrefawmf rdk[mrwfaoqHk;NyD;aemufwGif 4if;\&Jabmf&JbufwdkU\ BudK;yrf;tm;xkwfrIaMumifh ESpfaygif;

(100) twGif; tpövmrfomoemonf urÇmUta½SUzsm;ESifh taemufzufa’orsm;odkUysHUESHUcJhonf/

tpövmrfordkif;\ tpueOD;wGifyif tm&fumef(&cdkif)a’orSm tma&Asppfonfppfom;rsm;?

oabFmom;rsm;? ukefonfrsm;ESifh tpövmrfomoemjyKtzGJUwdkY\ BudK;yrf;rIaMumifhomoemhtvif;a&mif

xGef;um;cJhonf/ olwdkUonfyifv,fjyifrsm;udk jzwfausmfívnf;aumif;? awmifMum;ukef;vrf;c&D;rsm;

udkjzwfívnf;aumif; 0ifa&mufcJhonf/ AD 7 &mpkwGif yifv,fa&aMumif;vrf; oGm;vm&mwGif tvGef

xl;cRefajymifajrmufcJhaom tm&AfESifhyg&Sefyifv,ful;oabFmESifh c&D;oGm;vmMuaomc&D;onfrsm;aMumifh

tpövmrfomoemonf urÇmUEdkifiHtESHYtjym;tygt0if tm&fumef(&ckdif)a’o? ArmESifhta½SY awmiftm½S

a’orsm;okdYyg vQifjrefpGm ysHUESHYcJhonf/ tm&AfESifhyg½SefvlrsKd;wkdYonf wpfcsdefu tvGefxif½Sm;ausmfaZm

cJhaom yifv,feDt&yfa’orSwpfqifh w½kyfEkdifiHwkdYokdY ul;oef;oGm;vm&m a&aMumif;c&D;ukd xdef;xm;

EkdifcJhonf/ tdE´d,taemufzufa’owGif tm&Af? yg½Sefukefonfrsm; O'[kdoGm;vm0ifa&muf EkdifcJhaom

aMumifhvnf; tm&fumef(&ckdif)a’oESifh ppfwaumif;urf;ajcwpfavQmufwGifAD 8 &mpkü tm&AfrGwfp

vifwkdY\ tajccsaexkdifrIrsm; tckdiftrm½dScJhjcif;jzpfonf/ tm&fumef(&ckdif)a’oukd OD;pGm a&muf½dSvm

aom rGwfpvifwkdYonf tm&fumef(&ckdif)urf;ajcwavQmuf NrdKYjyae&mrsm;wGif aps;uGufrsm;½SmazGawGU½dS

cJhonf/ xkdpOfu tm&fumef(&ckdif)a’owGif tkyfcsKyfcJhaom [dE´Lrif;rsm;\ tm&Afukefonfrsm;tay:

pdwf½SnfoD;cHrIESifh oabmxm;aysmhajymif;rI? apwemxufoefrIwkdYaMumifh tm&AfukefonfwkdY\ tpövmrf

omoemûyvkyfief;rsm;ukd cGifhûycJhNyD;? taumiftxnf azmfEdkifatmifvnf; taxmuftul ay;cJhonf/

][Z&mhoftmvD}ocif (pwkw¬ajrmuf) aoqHk;NyD;aemuf ol\om; ]tDrmrf[lqdef} ESifh ][Z

&mhofr[fbD,m}\om; ],mZdwf}wkdYESpfOD;Mum; tmPmvkyJGjzpfcJhonf/ AD 680 wGif ]um&fAmvfvm}

ppfwvif;wGif jzpfcJhaom y#dyu©ü ]tDrmrf[lqdef}\ tpfudkBuD;jzpfaom ]tDrmrf[mqef} ukd tqdyfoifh

vkyfBuHowfjzwfum? 4if;y#dyu©ü ],mZdwf} tEkdif&½dSavonf/ þowif;ukd ][Z&mhoftvD} aemuf

tdrfaxmif\ om;jzpfaom ]rl[mrwf[medzf} Mum;avonf/ xkdUaemuf ][medzf}onf ],mZdwf} tay:

ppfaMunmum ppfwkdufckdufaomfvnf;? ½IH;edrfhcJh&í ol\aemufvkduftaygif;ygrsm;ESifh urÇmhta½SUzuf

a’ookdY xGufajy;wdrf;a½SmifcJhavonf/3A

][medzf} ESifh 4if;\ppfonfppfom;? omoemûy tzJGYonf tm&fumef(&ckdif)a’o taemufzufokdY

a&muf½dSvmum armif;awmNrdKY\ taemufzufrkdiftenf;i,fwGifwnf½dSaom ]tm&Af½Sm;yg&m} [kac:

wGifonfh aus;½GmwGif ckdvIHcJhonf/ ]tm&Af½Sm;yg&m}\ t”dyÜg,frSm a’ooHk;pum;t& ]tm&Afbk&if\

aus;½Gm} jzpfonf/

xkdpOftcgu tm&fumef(&ckdif) taemufajrmufzuf awmawmifa’owGif awmwGif;ae vl½dkif;

pkdif;rsm; aexkdifcJhNyD;? tm&fumefa’ocH [dE´LvlrsKd;rsm;tay: rMumcPqkdovkdyif vk,ufysufpD;jcif;ru

ysufpD;jcif;ESifh vl&maygif; axmifaygif; ajrmufrsm;pGmwkdYtm; owfjzwfcJhonf/ xkdYaemuf ][medzf}onf

a’ocHwkdU\ tm;ay;axmufcHrIukd&,lum vl½dkif;pkdif;wkdY\ bk&ifrjzpfaom ][,myl&D} tay: ppfyJG

qifEGJcJhNyD;? vl½kdif;pkdif;rsm;tay: atmifyJGqifEkdifcJhonf/ xkdYaemufwGif tm&fumef(&ckdif)a’oonf Nidrf;

csrf;om,mvmcJhNyD;? vlaerI tqifhtwef;jrifhrm;vmcJhavonf/ ][medzf} onf ][,myl&dD}bk&ifrESifh

olr\taygif;ygwkdYukd tpövmrfomoemxJokdY pnf;½Hk;odrf;oGif;í olrESifhvuf xyfxdrf;jrm;cJhavonf/

tpövmrfomoemûyvkyfief;vnf; t½Sdefwkd;`rSifhvmNyD;? ,cktcsdeftxd xif½Sm;aeqJjzpfaom ][medzmh}

ESifh ][,myl&D} ]wefudpf} (|gecsKyf) (armif;awme,fwGif½dSonf/) wGif omoemxGef;um; jyefYyGm;&ef

BudK;yrf;tm;xkwfcJhonf/ ][medzf}ESifh vkdufygvmcJhaom taygif;tygrsm;onf a’ocH[dE´Lrsm;ESifh awm

wGif;ae vl½dkif;pkdif;rsm;udk tpövmrfh”avhxHk;pHt& xdrf;jrm;cJhNyD;? ]½dk[if*sm} rGwfpvifvlrsKd;pkwpfpktjzpf

jzpfay:vmcJhonf/ 4if;wkdYonf tm&fumef(&ckdif) ajrmufykdif;a’owGif aexkdifolrsm;jzpfNyD;? tpövmrf

omoemawmfukd tpOfa&mif0gxGef;apcJhum? 4if;|mecsKyfESpfckonf ,cktcsdeftxd tm&fumef (&ckdif)

rGwfpvifrsm;\ ESvHk;om;wGif pJGNrJvQuf½dSayonf/

]tmrd&f[mrfZm;}onf bl;oD;awmife,f½Sd ukvm;yef;ZHawmifMum;a’o wpf0kdufukd rif;rlaeaom

bk&if ]a*:avmif*sD} ukd tpövmrfomoemxJokdY pnf;½Hk;odrf;oGif;onf/ orkdif;taxmuftxm;t&

]tmrd&f[mrfZm;}onf tm&fumef(&ckdif)a’oudk ppfatmifEkdifcJhonf[k tqkd½dSaomfvnf; a’o½dS rGwfp

vifwkdYonf tcsdefMumjrifhpGm 4if;atmifyJG\tESpfom&udk rcHpm;cJh&acs/ tcsif;csif; pm;usufvkrItay:

tajccHí pnf;vHk;nDnTwfrI NydKuGJume*dkuyif vlOD;a&rsm;jym;aom b*Fvm;e,frS[dE´L a&TUajymif;vm

olwdkYomvQif tm;omcJhNyD;? tm&fumef (&cdkif)a’oudkjyefvnfpdk;rdk;cs,fvS,fEdkif&ef tcGifhomcJhonf/

tm&yfvlrsdK;wdkYonf yifudk,fp½dkuft& ukeful;oef;a&mif;0,frIudk cHkrifolrsm;jzpfNyD;? pD;yGm;a&;

vrf;aMumif;udk tpOfpl;prf;&SmazGoljzpf&um;? ukefonfrsm;ESifhomoemjyKolrsm;onf a’owpfckrS

tjcm;a’owpfckodkU c&D;tESHUaygufolrsm;jzpfonf/ AD 7 &mpkESifh 16 &mpkMum;? tm&fumef(&cdkif)ESifh

ArmjynftESHU jynfwGif;jzpfukefypönf;rsm;onf tm&yfukefonfwdkYtwGuf t”dua&mif;0,fukefrsm;jzpf

onf/ aiGaMu;tójympepf ray:aygufao;ojzifh ukefypönf;tcsif;csif; zvS,fjcif;pepf&SdcJh&m tm&yf

vlrsdK;wdkUonf ¤if;wdkYa’orS xGufukefypönf;ESifh tm&fumef(&cdkif) ESifhArmjynfa’orS ukefypönf;rsm;udk

zvS,fEdkif&ef tm&fumef(&ckdif)urf;ajrmifa’owpfckvHk;ESifh jrefrmEdkifiHwdkUonf ¤if;wdkUtwGuf aps;uGuf

tBudKufjzpfcJhonf/ ordkif;taxmuftxm;rsm;t& tm&yfukefonfwdkUonf tm&fuef(&cdkif)a’o wpf

ckvkH;ESifh ArmjynfwdkUüyg ukeful;oef;a&mif;0,fa&;qdkif&m r[mrdwfudk zGJUpnf;xlaxmifEdkifcJhNyD;? a’o

wpfckvHk;vnf; pD;yGm;zGHUNzdK;wdk;wufcJhaMumif; od&Sd&onf/7

tm&yfwdkYonf yifv,fjyifc&D;oGm;vmrIü tvGefuRrf;usifolrsm; jzpfonfhtm;avsmfpGm urÇmU

ta&SUjcrf;ESifh taemufzsm;a’otxdyg ae&mtESHUtjym;odkY yifv,fjyifc&D; aygufa&mufcJholrsm;jzpf

onf/ tm&yfwdkUonf AD 7 &mpkESifh 16 &mpk twGif;tdEd´,? tm&fumef(&cdkif) ESifhArmjynfwdkUodkU a&muf

cJhonfomru? yifv,feDa’oESifh w½kwfEdkifiHMum; yifv,fc&D;jzifh pD;yGm;ul;oef; a&mif;0,frIt00udk

vnf; xdef;csKyfEdkifcJhonfhtjyif MoZmwefcdk;vnf; BuD;rm;cJhonf/ odkU&mwGif xdkpOfu jrefrmEdkifiHonf

tm&yfwdkU\tjrifü tm&fumef(&cdkif)a’oESifh atmufjrefrmEdkifiHwdkUonfomvQif jrefrmEdkifiHtjzpf od&Sd

cJhMuonf/

tm&yfyx0Dynm&Sifrsm; omoemjyKolrsm;ESifhordkif;t”dywdwdkYjzpfaom ]tDAifuk&f’g;ofZfbm;}

(AD 844-848)? qlvdkifref(AD 851) ESifh]tDAifzmuD} (AD 902) wdkYonf tm&fuef(&cdkif)a’oESifh

atmufjrefrmjynfwdkUtm; ]&[frm;} tjzpfac:wGifcJhonf/ AD 9 &mpkESifh 10 &mpktwGif; b*Fvm;yif

v,fatmfurf;½dk;wef;wpf0dkuf ukeful;oef;cJhaom tma&Asyifv,fc&D;onfwdkUonf tm&fumef(&cdkif)?

atmufjrefrmjynfwdkUtm; ]]½dk[frD}}? ]]&mh[frm}} ponfjzifh emrnftrsdK;rsdK;jzifhvnf;aumif; ac:wGifcJh

aMumif;od&onf/ taxmuftxm;rsm;t& ¤if;emrnfwdkUonf tm&fumef(&cdkif)a’o½Sd ]&r®&D} qdkaom

ae&mudkvnf;aumif;? yJcl;a’o½Sd ]&mrn} a’oudkvnf;aumif;? &nfnTef;ajymqdkonf[kod&onf/11

AD 9 &mpktwGif;tm&yfESifh yg&SefwdkUonf jrefrmEdkifiHrSxGufukefjzpfaom0g? 0g*Grf;? tarT;trQif

&Snfaom wdAufEGm;wpfrsdK;\tNrD;rsm;? uwÅDyg? opf 0w¬Kypönf;rsm; &Sm;apmif;vÇufyif? ajymif;zl;?

BuUHcsdK? ausmufoHywÅjrm;? a½T? aiGESifh tjcm;wefzdk;½dSaom owÅKypönf;rsm;? ausmufwHk;rsm;ukd a&mif;0,f

azmufum;cJhonf/ AD 9 &mpkwGif tm&AfwkdYonf tpövmrfomoemukd tm&fumef(&ckdif)a’ookdY o,f

aqmifvmí tm&fumef(&ckdif)a’oESifh ppfwaumif;urf;ajca’owpf0kduf tckdiftrm omoemjyefYyGm;cJh

Muonf/ okdY&mwGif tm&AfwkdYonf omoemjyefYyGm;&mwGif yifv,furf;½dk;wef;a’oomru 4if;wkdY\

oabFmrsm;onf ewfjrpf? r,ljrpf? ukvm;wefjrpfESifh av;NrdKYjrpfwkdYokdYyg 0ifa&mufoGm;vmcJhojzifh? oGm;

av&mwGif tpövmrfomoemukd jyefYyGm;atmif vkyfaqmifcJholrsm;jzpfcJhonf/ xkdpOfu tm&fumef(&ckdif)

ajrmufykdif;a’oonf ul;oef;a&mif;0,fa&; pnfyifwkd;wufzHGYNzdK;vmojzifh ul;oef;a&mif;0,fa&; qdyf

urf;NrdKYrsm;pGm ay:aygufcJhonf/ azmfjy&vQif ]]u&drfcgvD}}? ]]rledzfcgvD}}? ]]rlqm uRef;}}? ]]qm’g yg&m}}?

]]*sm[mZf*ghxf}}? ]]bmq&m}} wkdYonf xif½Sm;aom ul;oef;a&mif;0,fa&; NrdKUBuD;rsm;jzpfonf/ ]aAGomvD}

NrdKYonf tvGefyifxif½Sm;aom ul;oef;a&mif;0,fa&; NrdKYBuD;wpfNrdKYjzpfNyD;? ESpfpOfaxmifaomif;aygif;

ajrmufrsm;pGmaomoabFmrsm; 0ifxGufavh½dScJhonf/14

yg½SefvlrsKd;wkdYonf yifv,ful;oef;a&mif;0,fa&;e,fy,fwGif tm&AfwkdYxuf OD;qHk;a&mufcJh

olrsm; jzpfonf/ AD 7 ESifh AD 16 &mpktwGif; yifv,fa&aMumif;ul;oef;a&mif;0,frIonf yg½SefESifh

tm&AfvlrsKd;wkdYtwGuf r[mtcGifhta&; wpfckyifjzpfcJhonf/ AD 7, 8, 9 &mpkwkdYonf urÇmhta½SUzsm;

ukefoG,fa&;tm; yg½SefwkdY\ MoZmvTrf;rkd;rIatmufwGif xm;EkdifcJhonf/ okdY&mwGif aemufykdif;&mpkrsm;

wGifrlum; tm&Afyifv,fjyif ul;oef;a&mif;0,frIonf tm;NydKifBuD;xGm;vmcJhonf/ tm&AfwkdYwpfvSnfh

MoZmtmPm BuD;rm;cJhMuonf/ yg½SefvlrsKd;wkdYvufxufü urÇmhta½SUzsm; ul;oef;a&mif;0,frIumv

wGif tdE´d,urf;½dk;wef;a’o tm&fumef(&ckdif)ESifh jrefrmEdkifiHjrpf0uRef;ay:a’orsm; xkdrSwpfqifh urÇmh

ta½SUzsm;EkdifiHwkdYokdYyg c&D;vSnfhvnfMuolrsm;jzpfcJhonf/ yg½SefvlrsKd;wkdYonf ul;oef;a&mif;0,fc&D;

vSnfhvnfaepOf tcsdeftawmtwGif;üyif 4if;wdkYpD;yGg;cs,fvS,f&m ukdvkdeDa’orsm;wGif tajccsaexkdif

cJhMuonf/15 tajccsaexkdifpOftwGif; 4if;wkdYonf omoemjyefYyGm;olrsm; jzpfcJhonfhtjyif a’ocHtrsKd;

orD;rsm;ESifh tdrfaxmifûyí? a&mufav&m ae&ma’otoD;oD;ü tpövmrfhzGJUpnf;yHkpepf tkyfcsKyfrItoGif

jzifh aexkdifcJhavonf/

tm&fumef(&ckdif)urf;ajca’owpfavQmufwGif ukefoG,fa&;pcef;aygif; 198 ckay:aygufcJh

onf/17 tm&AfESifh yg½SefvlrsKd; tajccsaexkdifrIonf tm&fumef(&ckdif)½dS ]Ekd½kdvmyg&m}? ]tm&Af½Sm;

yg&m}?18 ][meDzm}ESifh][,mzl&Dwefudpf}19 ?]u&drfcgvD;}? ]rledzfcgvD;}?20 ]ukvm;wef}ESifh ]ukvm;yef;ZH}21

]taemufyg&m}?22 ]*lem&fyg&m}?23 ]bmq&m}? ]qmef’g;rm;}24ESifh ]tyf’kvf yg&m}25 wkdYtoD;oD; vsifjrefpGm

ay:aygufcJhonf/

yifv,feDa’owpf0kdufrS urÇmhta½SUzsm;a’ookdU yifv,fjyifukdjzwfí ul;oef;a&mif;0,f&m

vrf;aMumif;onf tajccsaexkdifrIrsm;ukd wjznf;jznf;wkd;yGm;vmapNyD;? tjyeftvSeftm;jzifh 4if;aexkdif

rIrsm;onfvnf; ul;oef;a&mif;0,fa&; vkyfief;rsm;twGuf ta&;BuD;aom tcef;u@rS yg0ifcJhav

onf/ EkdifiHjcm;rS rGwfpvifukefonfrsm;onf tm&fumef(&ckdif)a’orS rGwfpvifrsm;tay: tjyeftvSef

tusKd;pD;yGm; jzpfxGef;apNyD; rGwfpvifnDaemifrsm; cspfMunf&if;ESD;rIukdvnf; tiftm;jzpfapcJhonf/

xkdYaMumifh EkdifiHjcm;rS rGwfpvifukefonfrsm;onf tm&fumef(&cdkif)a’o½dS bk&ifrsm;ESifh wpfpHkwpf&m

xdyfwkduf &ifqkdif&efrvkdtyfyJ? ukeful;oef;a&mif;0,fazmufum;aeEdkifcJhonf/

&mpkESpfwpfck ausmfvGefNyD;aomtcg tm&fumef(&cdkif)a’ookdY ]r[mcsefj’rif;} (AD 788-810)

vufxuf ukefonfoabFmrsm;ysufí xif½Sm;ausmfMum;aom yifv,fqdyfurf;NrdKYjzpfaom ]&rf;jADuRef;}

ac: ]&rf;NAJuRef;}okdY rGwfpviftkyfpkwpfpk tm&fumef(&ckdif)a’ookdYa&muf½dScJhonf/ xkdrGwfpvifrsm;onf

r[mar’if25a rGwfpvifoabFmom;rsm;tjzpf xif½Sm;NyD;? tm&Af okdYr[kwf ]rdk;&fpf} vlrsKd;rsm;jzpfonf/

aemifwGif xkdvlrsKd;rsm;tm; oifhawmfaom tm&fumef(&ckdif)a’owGif ykdYcHcJh&NyD;? ywf0ef;usifaus;½Gm

rsm;wGif tajccsaexkdifapcJhonf/27 ]&rf;NAD} [laoma0g[m&onf ]tm&Aduf} rl&if;t”dyÜg,f ]&m[efNAD}

[laompum;&yfjzpfonfh ]]Nidrf;csrf;om,moem;Muifemwwfaome,fajr}} rSqif;oufvmonf/28

rif;tpdk;&onfvnf; ¤if;wdkUtay: t&m&mwGiftm;ay;axmufcHMunfndKav;pm;cJhonf/ ¤if;wdkUonf

pD;yGm;ukeful;oef;a&mif;0,f&mwGif tvGefuRrf;usifonf/ ¤if;wdkUonf wpfae&mrSwpfae&modkU avSi,f

ao;ao;av;rsm;jzifh vG,fulpGm oGm;vmEdkifcJhonf/ oabFmysuf tm&yfvlrsdK;wdkUonf tm&fuef(&cdkif)

jynfudk ajrMoZm tvGefaumif;rGefí v,f,mpdkufysdK;xGef,uf&ef txl;aumif;rGefaMumif;od&SdcJhonf/

xdkUaMumifh tm&yfvlrsdK;wdkUonf rdrd|maeodkYjyefroGm;cJhyJ? þtm&fuef(&cdkif)a’owGif twnfwustdk;

tdrfxlaxmifum? ueOD; vkyfvufpjzpfaom yifv,fjyiful;oef;a&mif;0,fa&;vkyfief;rsm;udk pGefUvTwfí

v,f,mpdkufysdK;a&;vkyfief;jzifh toufarG;0rf;ausmif;jyKum aexdkifcJhonf/

rGwfpviftajccsaexdkifolrsm;onf tpövmrfomoemodkU 0ifa&mufvmaom a’ocHtrsdK;orD;

rsm;udk vGwfvyfpGm xdrf;jrm;vufxyfcJhonf/ e*dkuyif vlOD;a&wdk;yGm;apvdkaom a’ocHbk&ifrsm;onf

tajccsaexdkifolrsm;\ xdrf;jrm;vufxyfrIrsm;udk tm;ay;tm;ajr§mufjyKcJhonf/ tcsdefMumjrifhpGmuyif

usifhoHk;vmcJhaom tm&fuef(&cdkif) “avhxHk;pHt&vnf; tcsdefMumMum aexdkifvdkonfh EdkifiHjcm;om;rsm;

udk trsdK;orD;tdrfaxmifzufrsm;csD;jr§ifhavh&Sd&m oabFmysuftm&yfrGwfpvifrsm;ESifh pD;yGm;ul;oef;a&mif;

0,fazmufum;olrsm;? vGwfvyfpGm xdrf;jrm;vufxufjcif;ûycJhonf/ odkU&mwGif bk&ifrif;onf EdkifiH

jcm;om; |maejyefvdkaomtcgwGifrl a’ocHtrsdK;orD;rsm;ESifh xdrf;jrm;vufxyfí &½SdcJhaom om;orD;

ZeD;r,m;rsm;tm; ac:aqmifoGm;jcif; cGifhrûycJhay/30 xdkUaMumifh tm&yfvlrsdK;wdkUonf ¤if;wdkYudk;uG,faom

tpövmrfomoemûyvkyfief;rsm;twGuf omoeduqdkif&m taqmufttHkrsm; wnfaqmufjcif;rsm;ûycJh

onf/ ¤if;wdkUrSwpfqifh arG;zGm;vmaom om;orD;ajr;jrpfwdkUonfvnf; a’ocHvlaerIb0ESifh wom;

wnf;jzpfum trdajrudkpGefUcGmoGm;&ef rnfonfhtcgrQ rawG;cJhay/

tpövmrfomoem\ wpfqlwnf;aombk&m; tv’m([f)toQifjrwfudk udk;uG,fonfh tawG;

tac:ay:rSm pGJNrJpGm wnfrSDaeonfhtwGufaMumifh tm&fuef(&cdkif)a’owGif tpövmrfomoemûyolwdkU\

pGrf;yum; wefcdk;BuD;rm;cJhonf/ tm&fuef(&cdkif)a’owGif [dE´LZmwfedrfh Zmwfjrifh ]]umpf}}pepf ½Sdae&m

¤if;onf vlaerIb0udk twm;tqD;taESmuft,SufjzpfapaMumif; od½Sdvmojzifh tpövmrfomoemodkU

rsm;pGmaoma’ocHrsm; wjznf;jznf;zufajymif;vmcJhonf/ tpövmrfomoemu omwlnDrQ½Sda&;ESifh om

oem0iftcsif;csif; cspfMunf&if;ESD;rIwdkU[laom tjcif;t&mESpfcktay: aeUpOfb0 wnfrSDaeaomaMumifh

uRefESifhocif? omwlnDrQ½Sda&;ESifh tmPmpuftwGufyg wef;wl&nfwl tcGifhta&;½SdaMumif; od½Sdvmap

&ef rD;armif;xdk;vmcJhonf/ pGrf;&nf½Sdoavmuf atmifjrifrI&½SdEdkif&ef tpövmrfu tcGifhta&;ay;xm;

onf/ þtaMumif;rsm;aMumifh xdkpOfu a’ocHvlaerIb0twGif;ü [dE´Lrif;rsm;vufxuf pGJjrJpGmwnf

½SdcJhaom ZmwfedrfhZmwfjrifh ]umpf}pepf yaysmufoGm;atmif aoa&;½Sifa&;wrQ touf0ifvmcJhonf/

tm&AfESifh yg½Seftajccsaexkdifolrsm;onf b*FgvD[dE´Lrsm;ESifh tdE´d,[dE´Lrsm;ukd tpövmrfomo

emûyrSwpfqifh omoemxJokdY 0ifa&mufapcJhonf/ xkdYaemufwGif tm&fumef(&ckdif)a’orSm e*dk½dSESifhNyD;

aocHvlrsKd;jzpfaom b*FgvD[dE´L? tdE´d,[dE´LwkdYrS zufajymif;vmaom tpövmrfukd;uG,folrsm;ESifh yif

v,f&yfjcm;rS tajccsaexkdifvmaom yg½SefESifh tm&AfvlrsKd;rsm;wkdY aygif;pnf;um twdkif;twm wpfck

txd tcsdefumvMumjrifhvmonfESifhtrQ ½kd[if*smvlrsKd; tpövmrfbmom0ifrsm;tjzpf ay:aygufvm

cJhonf/ þrGwfpvifrsm;onf bmomomoemudk pJGNrJpGm ukd;uG,folrsm;jzpfí rdrdwkdY\ trnfemrESifh

vlaerI ,Ofaus;rI”avhxHk;pHESifh ukd;uG,f&mESifhywfoufaom taMumif;t&mtrsm;tjym;wGif tpövmrfh

0daoorsm;ukd tNrJvufcHusifhoHk;xdef;odrf;apmifha½SmufvmcJhonf/ aemufykdif;wGif tpövmrfukd udk;uG,f

ol þvlrsKd;rsm;onf tm&fumef(&ckdif)a’o tESHUjzpfaom v,f,mvkyfukdif pm;aomuf&ef ajrMoZm

aumif;rGefonfha’ojzpfaom av;NrdKYukef;jrifh? ukvm;wefukef;jrifh? r,lukef;jrifh? ukvm;yef;ZHukef;jrifh

ESifh ewfjrpfwpfavQmuf a’otjyif ]athuftmhzf} ac: ]tmusmhzf}? ]&rfNrD} ac: ]&rf;NAJ}? ]ausmufjzL}?

]ausmufeDarmf} ESifh ]oHwGJ} a’orsm;wGif ysHYESHUpGmaexkdifcJhonf/ ]athuftmhzf} ac: ]tmusmhzf}? qkdonfrSm

yg½Sefpum;jzpfNyD;? ]athuf}qkdonfrSm ]wpf}jzpfNyD;? ]tmhzf}rSm ]uRef;} jzpfonf/ aygif;vdkufvQif ]uRef;

wpfck} [kt”dyÜg,f&onf/

]]½kd[if*sm}} qkdaom pum;&yfonf orkdif;t axmuftxm;t& ]&[fr}qkdaom tm&Afpum;&yfrS

wkduf½kduf qif;oufvmaom pum;&yfjzpfonf/33 ]&[fr} [laompum;onfum; ]Muifemjcif;}[k t”d

yÜg,f&onf/ tjcm;taxmuftxm;rsm;t& ]&[fr}[laom pum;&yfukd xyfqifhbmomjyefqkdxm;onf

rSmum; a½S;a½S; ]tm&fumef(&ckdif) emrnfukd ]½dkcsef;} [k ac:wGifcJhaMumif;od&onf/ tcsdefumvMum

jrifhvmonfESifhtrQ ]½dkcsef;} ukd ]½kd[mef;}[kvnf;aumif;? aemifwGif ]½dk[if*sm} [kac:wGifvmcJhonf/

]½kd[if*sm}qkdaompum;onf tHkzG ay:aygufvmjcif;r[kwfyJ? orkdif;pOftqufqufu tm&fumef(&ckdif)

a’o\ orkdif;uay;aom tarGcHtarGquf emrnfwpfckomjzpfonf/ tjcm;orkdif;usrf;rsm;wGif ]½kd0ef;}

]½kdtef;*f} [kvnf;aumif;? ]½kdbif*g}[kvnf;aumif;? tm&fumef(&cdkif)a’otm; acwfa[mif; rGwfpvif

pmqkdawmfrsm;? uAsmq&mrsm;ESifh orkdif;okawoDwkdYu trsKd;rsKd;ac:a0:oHk;pJGcJhaMumif; ordkif;taxmuf

txm;rsm;pGmwGifawGY½dS&ygonf/ ]½kd[if*sm}vlrsKd;wkdYonf ]tif’D*sdemhpfa&hpf}ac: tm&fumef(&ckdif)a’o\

wkdif;&if;om;vlrsKd;pkwpfpk jzpfonfhtm;avsmfpGm olwkdY\ ukd,fykdif0daoovu©Pmrsm;jzpfaom ,Ofaus;

rI? emrnfESifh bmompum;? pmay? xHk;xrf;pOfvmrsm;? Oya’a&;&m toHk;tEIef;rsm;ESifh ]aemfrefu

vufcsm}ac: ukd,fykdifoHk;a0g[m&ay;yHk enf;pepfwkdYtm;vHk;ukd rdrdwkdY\ 0daoovu©Pmrsm;jzifh pkd;ykdif

xm;aom vlrsKd;pkwpfckjzpfonf/ ½dk[if*smvlrsKd;wkdYonf jrefrmEkdifiHwGif tjcm;wkdif;&if;om;vlrsKd;pkrsm;

enf;wl ukd,fykdifbmomomoem ,Ofaus;rI pmaya&;&m “avhxHk;pHrsm;ukd xdef;odrf;apmifha½Smufvm

cJhaom vlrsKd;pkwpfpkjzpfonf/ ½kd[if*smvlrsKd;wkdYonf tm&fumef(&ckdif)a’owGif txufwGif az:jyxm;

ouJhokdU yg½SefvlrsKd;rsm;? tma&AsvlrsKd;rsm;tjyif b*Fvm;e,frS a½TUajymif;vmaom [dE´Lrsm;ESifh tdE´d,

e,frS [dE´Lrsm;tjyif a’ocH[dE´Lrsm;? [dE´LtrsKd;orD;rsm;tm; EkdifiHjcm;trsKd;om;rsm;ESifh xdrf;jrm;ap

jcif;rS arG;zGm;vmaom pkaygif;jzpfay:vmonfh vlrsKd;pkwpfpkjzpfonf/ xkdvlrsKd;wdkYonf tpOfxm0&

tpövmrfomoemukd ukd;uG,fvmcJhonf/

tykdif; (3)

rGef*kdvD;,ef;vlrsKd;rsm;ESifh &ckdiftEG,f

]]AD 957 wGif ]rGef*dkvD;,ef;} tkyfpkwpfpkonf aAGomvDNrdKYü wnfxm;cJhaom

]csefj’mrif;quf}ukd 0ifa&mufodrf;ykdufNyD;? rGef*dkvD;,ef;rif;qufrsm;tm; eef;wifcJhaMumif; ppfrSefaom

&mZ0ifusrf;rsm;t& od&onf/}}1 (M. aumvpf)

9 Budrfajrmuf ]aAGomvD} rif;qufjzpfaom ]csKdvwkdifcsefj’m} (AD 951-57) pkd;rdk;aepOfumv

twGif;ol\tajrmftjrifenf;yg;í tusifhpm&dwÅysufjym;aom taygif;yga>ct&Hrsm;aMumifh rif;tkyfcsKyf

rIpepf ñHhzsif;cJhavonf/ NrdKtkyfpk (rGef*dkvD;,ef;) &ckdifjynf\ acgif;aqmif ]trsmol} (AD 957- 64)

onf ]aAGomvD} NrdKYudk csif;eif;0ifa&mufcJhNyD;? eef;awmfukd odrf;ykdufum ]csKdvwdkifcsefj’} \ bk&ifr

]csE´ma’0D} ukd vufxyfxdrf;jrm;cJhonf/2 þudpöESifhywfoufí yk*Hrif;quf\ ]ysL}bk&if ]anmifOD;apm

&[ef;} (AD 931-64)onf tvGefa’gojzpfí BuD;rm;pGmaom ppftiftm;jzifh tm&fumef(&ckdif) jynfokdY

csif;eif;0ifa&mufcJhonf/ ]trsmol} \wlawmfarmifjzpfaom ]&JjzL}onf xkdppftiftm;ukd NzdKcGif;EkdifcJhum

yk*Hrif;ukd tm&fumef(&ckdif)jynfrS armif;xkwfEkdifcJhonf/ atmifjrifjcif; txdrf;trSwftaejzifh ]trsmol}

onf txdrf;trSwfwHqdyfawmfBuD; wpfckukd ûyvkyfcJhonf/ 4if;txdrf;trSwfonf ]aAGomvD} NrdKYteD;

aus;½Gmwpf0kdufwGif wnf½SdcJhonf/ ]trsmol}aoqHk;NyD;aemuf wlawmfarmif ]&JjzL} (AD 964-76)onf

bk&ifjzpfvmcJhonf/ AD 976 wGif ½Srf;bk&ifwpfyg;onf tm&fumef(&ckdif)jynfukd ppfatmifEdkifcJhNyD;? 18

ESpfwkdifwdkif odrf;ykduftkyfcsKyfEkdifcJhonf/ wkdif;jynfukdNzdKcGJysufpD;um AD 994 wGif qkwfcGmcJhavonf/9

xkdtcsdefwGif NrdKbk&if ]&JjzL}onf ]aAGomvD}NrdKUukd pGefYcGgí ½dk;acsmif;jrpfukef;jrifha’ookdY ol\taygif;

ygrsm;ESifhwuG jidrf;csrf;pGm aexkdifcJhavonf/ ½kd;acsmif;ukef;jrifha’oonf taemufzuf rkdif 30 avmuf

uGma0;NyD; oydwfawmif (AD 976-994) ukd NrdKYawmftjzpfwnfaqmufum ywf0ef;usif{&d,m e,f

ajra’oukd 18 ESpfwkdifwkdif tay:,Htm;jzifh tkyfcsKyfcJhonf/

yk*Hrif; ppf½IH;NyD;aemuf AD 994 wGif ouf (qmhuf) wkdY\ tBuD;tuJ ]iydefiwHk;}onf eef;wuf

vmcJhNyD;? ]aAGomvD}NrdKYukd av;NrdKYjrpfteD; qmrfy0kd(wf)NrdKUukd (AD 994-1018) wnfaqmufcJhonf/

]iydefiwHk;}onf tm&fumef(&ckdif)a’oukd 25 ESpfwkdifwkdif tkyfcsKyfcJhonf/ aemifwGif ]csKdvwkdifcsefj’}

\om; ]uDwodef;} onf ]iydefiwHk;}ukd ppfatmifEkdifNyD;? eef;awmfukd ]yOö} jrdKYokdYa½TUajymif;cJhonf/5

þenf;tm;jzifh ]aAGomvD} rif;qufonf aysmufuG,foGm;cJhNyD;? ]rGef*kdvD;,ef;}rif;qufukd xlaxmif

cJhavonf/

rGef*dkvD;,ef;rsm;onf ta½SUawmifb*Fvm;a’o½Sd ]ADum&rfyl&f}\ ]csefj’m}rif;qufukd tqHk;

owfapcJhonf/ [dE´Lrsm; ESpftenf;i,f tkyfcsKyfcGifh&&ef tcGifhomcJhaomfvnf;? aemifwGif Armjynf

twGif;ykdif;a’orS pnf;½Hk;odrf;oGif;jcif;cH&aom jynfolrsm;ESifh rGef*kdvD;,ef;vlrsKd;rsm; tpkvkduftûyH

vkduf 0ifa&mufvmcJhaomaMumifh xkdvlrsKd;rsm;tiftm;aumif;cJhonf/ rGef*kdvD;,ef;wkdYonf ,cifuxuf

vltiftm;ESifh tkyfcsKyfrI,EÅ&m;tiftm;BuD;xGm;vmcJhonf/ xkdYaMumifh ]aAGomvD}rif;quf\ [dE´Lrif;

rsm;tkyfcsKyfrIpepf wjznf;jznf;,kd,Gif;vmcJhavonf/ acwftqufqufu bkd;bGm;bDbifwkdY\ rif;

qufukd qHk;½HI;vufvTwfcJh&avonf/

rGef*kdvD;,ef;tEG,frsm;onf a’ocH[dE´LtEG,frsm;ESifh pdwfxif&m vGwfvyfpGm xdrf;jrm;vuf

xyfcJhNyD; rGef*dkvD;,ef;ESifh [dE´LvlrsKd;qufaoG;a&maeaom &ckdifvlrsKd;pktEG,fwpfcktjzpf arG;zGm;ay:

aygufvmcJhavonf/ okdUjzpfí ½kd[if*smvlrsKd;rsm;ESifh &ckdifvlrsKd;rsm;onf yrmtm;jzifhajym&vQif trsKd;

tpm;wlnDaom ½THUajrwpfrsKd;wnf;jzifh ûyvkyfxm;aom ajrtkd;rsm;ESifh twlwlyifjzpfonf/ tb,f

aMumifhqkdaomf &ckdifvlrsKd;rsm;onf [dE´LESifh rGef*dkvD;,ef;vlrsKd;wkdY aygif;pyfí aoG;aESmarG;zGm;vmaom

aMumifhyifjzpfonf/ &ckdifordkif;qkdonfrSmvnf; xkdpOfuyifpwifvmcJhNyD;? AD 1784 txd tckdiftrm

wnfwHhcJhavonf/ AD 1784 wGif bkd;awmfbk&m;(AD 1782-1819) onf &ckdifjynfudk aygif;pnf;rI

&,lcJhonf/7 rGef*kdvD;,ef;wkdYonf rGef*dkvD;,ef;rif;quf xlaxmifcJhonfhtcsdefrSpí tm&fumef(&ckdif)

ukd tdE´d,ESifh b*Fvm;a’orS cJGxGufjzwfawmufapí tkyfcsKyfcJhonf/ rGef*kdvD;,ef;vlrsKd;rsm;onf pmay

,Ofaus;rI rzHGUNzdK;ao;aom vlrsKd;rsm;jzpfaomaMumifh tm&fumef(&ckdif)a’oukd odrf;ykduftkyfcsKyfaom

umvtwGif; tm&fumef(&ckdif)a’oukd tarSmifxk zHk;vTrf;apcJhonf/ okdU&mwGif wpfjznf;jznf;csif; pm

ayynm ,Ofaus;rIxGef;um;vmNyD;? tv,facwfNrdKUjy,Ofaus;rIpepfukd awGU½dScJh&onf/ rGef*dkvD;,ef;

vlrsKd;wkdYonf ta½SUarQmfaom vlrsKd;jzpfí NrdKYawmfukd ]aAGomvD}NrdKYrS ta½SUawmifbuf 15 rkdifa0;aom

av;NrdKYjrpfbuf okdYa½TYajymif;wnfaqmufum jrefrmjynfra’otESHUtjym;ESifh r[mrdwfzJGYum ul;vl;

qufqHrI½dScJhavonf/ rGef*kdvD;,ef;wkdYonf a’owpfckwnf;rSmyif ukd,fhxD; ukd,fheef; ukd,fhMuiSmef;jzifh

xD;eef;quf 5quf tkyfcsKyfcJhonf/

ed*Hk;csKyftaejzifh ½kd[if*smvlrsKd;ESifh &ckdifvlrsKd;rsm;pyfMum; wnf½dSaeaom vlrsKd;qufpyfrIukd wif

jy&vQif ½kd[if*smwkdYonf rGwfpvif? [dE´LESifh rGef*kdvD;,ef;vlrsKd;rsm;rS qif;oufvmolrsm;jzpfí &ckdif

vlrsKd;wkdYonf [dE´LESifh rGef*dkvD;,ef;vlrsKd;rsm;rS qif;oufvmcJhonf/ Ak’¨bmomt,l0g’onf tm&f

umef(&ckdif)a’owGif a½S;ya0oPDuyif jzpfxGef;cJhí tpövmrfomoemonfAD 7 &mpkwGif ay:xGef;

vmcJhjcif;jzpfonf/ &ckdifvlrsKd;wkdYonf AD 10 &mpkwGif jzpfay:wnf½dScJhí ½kd[if*smwkdYonf &mpku

wnf;uyif pwifí jzpfay:wnf½dScJhavonf/

jrwfckdif (½Gufopf)

 

 

2. W.S Desai usrf;ukd;pm&if;

1. R.C Majumdar, Hindu Colonies in the Far East, P. 202,189, 9,11, 12,13, 202, 203, 204, 205

, A Pageant of Burmese History PP.2 &3

3. Phayre, History of Burma, P.43, 45, 269-270, 293-295

4. H.G Raulinson, A Concisc History of the Indian People, P.15

5. Anil Chandra Banerji, The Eastern Frontier of British India P. 1784, 1826, 231

6. Arthur Phayre, Coins of Arakan, of Pegu and of Burma, P.2, 3, 4,13

7. U San Tha Aung, The Buddhist Arts of Ancient Arakan, P.2,

8. U Aung Tha Oo, A Short History of Arakan, P.2

9. G.E Harvy, History of Burma, P.10, 137

10. M.K Rahman, Burma Muslims, RUMSA, Annual No. 1952-53

11. Chittagong District Gazetteer, P. 23

12. Keyamat Nama, Chittagong Gazetteer, P. 60,61

13. Syed Shah Alawal, Padavati, P.21,22

14. T.R Chaudhury, Bengal under Akbar and Jahangir, P. 147-150

15. U San Shwe Bu, A Brief note on the old capitals of Arakan, P. 3, 135

16. The 50th Anniversary Publication No.2 of BRSJ, P.486-488

17. D.G.E Hall, Burma, P.57

18. Maurice Collis, Indo Hidden Burma, P.124, 134, 137

19. U San Tha Aung, Anadachandra, P. 25, 179

20. Nai Pan Hla, History of Arakan and Sanskrit Inscription, the Guard ian Magazine, Vol;21 No.8, August, 1974,

P.16

21. M.A Qasim, Muslim Rule in India, P.12

22. Edmilnd Davision Soper, The Religions of Mankind, P.103-104

23. Moshe Yagar, Between Integration and secession, P.4

24. U Ba Tha, Muslims in Arakan, Islamic Review, April, 1966, P.25

25. Donal N.Wilber, Pakistan, its people, its society its culture, P.12,13

26. M.A Ghaffar, Memorandum presented to the Regional Autonomy Enquiry Commission dated 24th May, 1949

27. M. Sidig Khan, Muslim Intercourse with Burma, Islamic culture, Vol;X, No. 3 July, 1936, P.16

28. Pamela Gutman, Ancient Arakan, P. 44-45

29. Shumawa Magazine, Vol; 25, No.289, June, 1971, P. 126-131

30. R.B. Smart, Burma Gazetteer, Akyab District, Vol; (A), P. 19, 20, 86

31. H.R. Spearman, British Burma Gazetteer, Vol; II, P. 7

Leave a comment